Zapraszam Was do tekstu, który pojawił się w czasopiśmie naukowym Rehabilitacja w praktyce. Zawarłem w niej autorską definicję masażu tkanek głębokich, przedstawiłem koncepcję oraz zasady jej stosowania. Miłej lektury.
Uryzaj R. Masaż tkanek głębokich. Koncepcja pracy z tkankami miękkimi. Rehabilitacja w praktyce 2016; 4: 63-67.
Praca recenzowana.
Wstęp
Masaż tkanek głębokich to terapeutyczna forma pracy z układem mięśniowo-powięziowym, która swe korzenie i podstawy teoretyczne czerpie z konceptów pracy z ciałem takich jak Rolfing®, mięśniowo-powięziowe rozluźnianie oraz osteopatycznych technik pracy z tkankami miękkimi [1]
Opisany w niniejszym artykule koncept masażu tkanek głębokich jest przedstawieniem autorskiej definicji tej metody oraz jej założeń oparty na wieloletnim doświadczeniu praktycznym autora.
Definicja
Masaż tkanek głębokich to forma pracy terapeutycznej na tkankach miękkich prowadzona w sposób celowy, świadomy oraz nieschematyczny, wymagający znajomości zasad tensegracji oraz warstwowości tkanek. Celem tej formy terapii jest odnalezienie utrzymujących się restrykcji i nieprawidłowych napięć w obrębie układu mięśniowo-powięziowo-więzadłowego, a następnie dążenie do rozluźnienia i przywrócenia tkankom miękkim tego układu ich fizjologicznej długości, sprężystości, przesuwalności oraz elastyczności.
Pochodzenie i podstawy konceptu.
Masaż tkanek głębokich (MTG) nie jest metodą autorską lecz wynikiem doświadczeń wielu autorów, którzy prezentują możliwość ich wykorzystania. Jednym z nich jest Art. Riggs, który prezentuje tę metodę w swojej książce [2]. Należy pamiętać, że autor tej pozycji posiada tytuł Zaawansowanego Rolfera® i to właśnie w metodzie Integracji Strukturalnej zwanej Rolfingiem® należy upatrywać korzenie metody masażu tkanek głębokich. W metodzie, której autorem była dr Ida Rolf znajdziemy główne zasady funkcjonującego dziś konceptu MTG. Rolfing® swą terapia koncentruje na sieci powięziowej i wykorzystaniu manipulacji tkanek miękkich w taki sposób, by wydłużyć struktury będące w skróceniu. [3]. Niektóre z kluczowych spostrzeżeń dr Rolf są podstawą do dzisiejszej próby zdefiniowania metody masażu tkanek głębokich. Mowa o tym, że sieć powięziowa jest bezszwową siecią, a miejscowe zmiany w jej strukturze mają odzwierciedlenie w całym jej obszarze; poprawa w obrębie struktury powoduje poprawę funkcji co oznacza, że najważniejsze zmiany to wydłużenie tkanek, balans napięć między antagonistami i agonistami, poprawa symetrii obustronnej oraz odwrócenie wzorców rotacyjnych; korzystniejsze dla układu ruchu są narastające stopniowo małe zmiany w strukturze aniżeli duże i nagłe zmiany. [4].
Nieschematyczne, celowe i świadome działanie za pomocą technik masażu tkanek głębokich również można upatrywać w założeniach Integracji Strukturalnej. Mimo, iż dr Ida Rolf stworzyła jako fundament terapii serię 10 serii i nalegała aby jej studenci podążali za jej receptą to sama zwracała na nią niewielką uwagę odbiegając często od własnego protokołu działania [3]. Podobnie w metodzie MTG protokół działania jest stworzony głównie jako narzędzie do uczenia się jednak w momencie zrozumienia podstaw i założeń konceptu możliwa jest modyfikacja, a czasem porzucenie utartych zasad. Taka postawa wymaga stałej analizy swoich działań, podążania za zmianami w układzie struktur mięśniowo-powięziowych pacjenta oraz bieżącego wglądu w proces terapii.
Tensegracja – termin ten jest neologizmem pochodzącym od słów „naprężenie” – ang. Tension i integralność – ang. Integrity. Stosowany był przez projektanta R. Buckminstera Fullera i odnosi się do struktur, które utrzymują swą integrację dzięki równowadze pomiędzy występującymi siłami napięciowymi wywieranymi przez te struktury, a nie poprzez siły ściskające takich jak występują w kamiennym murze [5]. W ciele ludzkim, które również jest układem napięć oznacza to, że wzrost napięcia danej struktury będzie powodował wzrost napięcia innej struktury (mięśniowo-powięziowo-więzadłowych), które pozostają z nim w bezpośredniej lub pośredniej anatomicznej lub strukturalnej łączności. Przykładem tensegracyjnych zależności jest koncepcja taśm anatomicznych Toma Myersa, która jest także owocem odkryć strukturalnych autora na bazie Integracji Strukturalnej [3]. Zasada tensegracji jest w masażu tkanek głębokich istotnym elementem warunkującym zrozumienie, odszukanie oraz zaplanowanie strategii leczenia przyczyny dolegliwości, a nie jej objawów.
Podstawowe zasady masażu tkanek głębokich.
W masażu tkanek głębokich istnieje wiele zasad, którymi należy się kierować. Poniżej przedstawione zostają najistotniejsze z nich.
- Brak schematu. W masażu tkanek głębokich nie ma konkretnego schematu postępowania. W porównaniu z innymi formami masażu w tej metodzie nie ma następującego toku stosowanych po sobie technik. Wybór techniki zdeterminowany jest oceną wizualną, palpacyjną i funkcjonalną pacjenta oraz tym z jakim obszarem, strukturą oraz funkcją praca terapeutyczna będzie miała miejsce. Stosowane techniki nakierowane są na usuwanie istniejących restrykcji w układzie mięśniowo-powięziowym, a dalszy tok postępowania należy uzależniać od reakcji pacjenta oraz tkanek poddawanych terapii. Ponadto dobierając techniki i ustalając strategie postepowania terapeuta powinien kierować się zasadą tensegracji.
- Brak środka poślizgowego lub jego śladowe ilości. Stosowanie tej zasady ułatwia odkształcanie tkanek zamiast ślizganie się po nich. Środek poślizgowy zaburza palpację i ogranicza dokładne opracowanie struktury poddawanej terapii. Riggs porównuje stosowanie środka poślizgowego do otwierania obrotowej gałki w drzwiach natłuszczonymi dłońmi [2]. Śladowe ilości środka poślizgowego stosuję się w przypadku bardzo suchej i wrażliwej skóry oraz w celu poprawy kontaktu ze skórą [1], [2].
- Tempo pracy. Wolne tempo wykonywanych ruchów sprzyja rozluźnianiu tkanek. Usuwanie istniejących restrykcji wymaga cierpliwości, wolnego tempa, które ma niejako dać tkankom czas na reakcję. Im większa restrykcja, im większe napięcie tkanek i im głębszą strukturę chce się opracować tym tempo powinno być wolniejsze. W przeciwnym wypadku pacjent odczuje ból, a restrykcje i napięcie nie zostaną usunięte [1], [2].
- Ból. Masaż tkanek głębokich nie powinien sprawiać pacjentowi bólu. Ból jest jednak wrażeniem subiektywnym dlatego należy pozostawać w stałym kontakcie werbalnym z pacjentem oraz poinstruować go o różnicy między wrażeniem bólu, a dyskomfortem. Bardzo istotne jest aby terapeuta podczas pracy koncentrował się na własnym odczuciach i kierował się tym co czuje, a nie tylko tym co widzi.
- Skośny nacisk. Stosowanie skośnego nacisku umożliwia naczyniom krwionośnym i nerwom przemieszczanie się pod zastosowanym ruchem bez uszkodzenia. Stosowanie prostopadłego nacisku i dociskanie tych struktur do kości może powodować ich uszkodzenie. Skośny nacisk ułatwia też rozluźnianie tkanek [1][2].
- Praca na ścięgnach mięśniowych. Stymulowanie receptorów Golgiego poprzez pracę na ścięgnach w znaczny sposób przyspiesza i ułatwia rozluźnianie mięśni. Praca w tych okolicach jest szczególnie istotna w pracy z mięśniami długimi. Skraca to w znaczny sposób pracę z brzuścem mięśniowym. [2]
- Cel terapii. Każda terapia powinna być poprzedzona dokładną oceną wizualną, palpacyjna i funkcjonalną pacjenta aby określić cel terapii, a po niej wykonać badanie ponownie aby zweryfikować jej efektywność. Jak wcześniej wspomniano nie jest najistotniejsze szereg zastosowanych technik lecz strategia pracy.
- Warstwowość. Nie należy zbyt szybko przechodzić z opracowania jednej warstwy do kolejnej. Praca na konkretnych warstwach powinna być wykonywana wolno i precyzyjnie aby nie doprowadzić do nadmiernego stymulowania układu nerwowego.
- Rozciąganie. W masażu tkanek głębokich dąży się do ustawiania kończyn w celu rozciągania konkretnych struktur mięśniowych. To niejako uczy definiować mięśnie jaka jest ich nowa długość spoczynkowa.
- Ergonomia. Właściwa mechanika pracy terapeuty pozwala mu na profilaktykę przeciążeń, uławia prawidłowe wykonywanie ruchów, zmniejsza wydatek energetyczny podczas pracy co wiąże się z komfortem jej wykonywania.
- Kciuki. Większość pracy terapeutycznej w masaży tkanek głębokich można zastąpić innymi częściami kończyny górnej. Chroni to przed urazami i przeciążeniami tego obszaru oraz zwiększa komfort pracy [2].
Rodzaje chwytów w masażu tkanek głębokich.
Chwyty stosowane w masażu tkanek głębokich zależne są od struktury im poddawanej, kierunku w którym chce wykonać się ruch oraz od zamierzonego efektu tegoż chwytu.
Chwyty wydłużające (fot.1)– są to ruchy wykonywane wzdłuż włókien mięśniowych w kierunku siły działania danego mięśnia. Przykładem jest praca na brzuchatym łydki od jego przyczepu dalszego w kierunku dołu podkolanowego. Chwyty te mogą być wykonywane poprzez wykorzystanie ruchu biernego lub czynnego jak również bez poruszania okolicy poddawanej terapii. Celem tych chwytów jest przygotowanie tkanek do terapii oraz wydłużenie włókien mięśniowych [1][6][7].
Zablokuj i rozciągnij (fot.2)– technikę tę stosuje się w miejscach o wzmożonym napięciu lub w celu likwidowania zrostów w obrębie struktur mięśniowo-powięziowych. W jej przebiegu należy najpierw skrócić strukturę poddawaną terapii, w miejscu największego napięcia lub zrostów przyłożyć np. pięść lub paliczki środkowe II i III palca (zablokuj), następnie wykonać powolnym ruchem rozciąganie tychże struktur. Istotnym jest aby nie ślizgać się po powierzchni, która jest blokowana. [1][6]
Ruchy w poprzek włókien (fot.3)– techniki te stosuje się zarówno na brzuścach mięśniowych oraz na przyczepach ścięgnistych mięśni. Najczęściej wykonuje się tę technikę poprzez rolowanie palcami tam i z powrotem po mięśniu lub ścięgnie. Technikę tę stosuje się w celu likwidacji zrostów lub blizn np. w stanach pourazowych. [1][2]
Techniki w przegrodach międzymięśniowych (fot.4)– stosuje się je w celu likwidacji zrostów łącznotkankowych, które powstaję w przegrodach międzymięśniowych. Taka sytuacja zaburza możliwość ślizgu względem siebie dwóch grup mięśniowych leżących sąsiednio np. pasmo biodrowo-piszczelowe i mięsień obszerny boczny. Likwidacja istniejących zrostów jest często kluczem do poprawy funkcjonowania stawów oraz redukcji dolegliwości bólowych. [2]
Techniki uwalniające uwięźnięte mięśnie (fot.5)– chwyty te stosuje się w przypadku stwierdzenia braku ruchomości mięśnia w kierunku odmiennym aniżeli kierunku przebiegu jego włókien. Uwalnianie dotyczy wówczas niejako „odklejania” grupy mięśniowej od warstw leżących głębiej. Kierunek ruchu to uniesienie warstwy tkanki mięśniowej leżącej powierzchownie od warstwy leżącej głębiej.
Techniki ułatwiające skracanie mięśnia – chwyt ten stosuje się gdy utrudniony jest ruch w kierunku skrócenia mięśnia mimo braku współistniejącego ograniczenia ze strony antagonistów. Stymulowanie mięśnia w kierunku jego skrócenia ułatwia jego ślizg w tymże kierunku.
Dekompresja stawów – technika ta ma na celu powiększenie przestrzeni stawowej dlatego podczas jej wykonania jedna ręka terapeuty wykonuje ruch na mięśniu w kierunku podłużnym do jego włókien, natomiast druga trzyma ciało pacjenta tak aby wykonać trakcję w stawie na który działa tenże mięsień.
Technika stymulowania mięsień do wydłużania (fot.6)– chwyt ten stosuj się gdy celem jest wydłużenie mięśnia w szczególności jego końcowego zakresu ruchu. Ruch taki wykonywany jest wzdłuż włókien mięśniowych w kierunku od przyczepu bliższego do dalszego wraz z ruchem czynnym lub biernym w stawie. Ruch bierny lub czynny wykonywany jest w kierunku przeciwnym aniżeli ten za który odpowiedzialny jest dany mięsień [6]
Narzędzia stosowane w masażu tkanek głębokich.
Cechą charakterystyczną masażu tkanek głębokich jest wykorzystywanie w terapii różnych powierzchni kończyny górnej takich jak łokieć, przedramię, pięść, paliczki środkowe palców II i III. Zastosowanie konkretnej powierzchni kończyny górnej zależy od obszaru ciała czy tkanki, która poddawana jest terapii. Najistotniejsze przy takim doborze jest cel terapeutyczny jaki chce się osiągnąć, a nie kolejność następujących po sobie technik czy powierzchni ciała jakich używa się do masażu. Takie zastosowanie kończyny górnej jako narzędzi pracy w masażu tkanek głębokich wpływa na zmniejszenie wydatku energetycznego podczas terapii oraz zmniejsza ryzyko przeciążeń w obrębie dłoni [7]
Przedramię (fot.7)– ten obszar stosuje się głównie w przypadku masażu dużych powierzchni ciała. Celem jest najczęściej przygotowanie tkanki do dalszej pracy, wstępne rozluźnienie lub zintegrowanie efektu pracy na koniec terapii. W zależności od struktury na której się pracuje i intensywności efektu jaki chce się uzyskać można używać jego miękkiej części (obszar zginaczy nadgarstka) lub twardszej części (powierzchnia kości łokciowej)
Łokieć (fot.8) – obszar ten stosuje się głównie do głębokiej pracy w postaci statycznego ucisku. Stosowany jest też jako technika kompresji w terapii punktów spustowych. Wykorzystuje się głównie tylną, dolną stronę części kości ramiennej, rzadziej wyrostek łokciowy.
Pięść (fot.6) – pieść stosuje bardzo często w masażu tkanek głębokich zarówno w pracy głębszej jak i powierzchownej. Wykorzystuje się paliczki bliższe oraz głowy kości śródręcza przy zachowanej pozycji neutralnej nadgarstka.
Paliczki środkowe (fot.2) – stosowane często do precyzyjnej i głębokiej pracy, jednak można wykorzystywać je także w celu subtelnej powierzchownej terapii. Do masażu wykorzystuje się powierzchnie grzbietową paliczków środkowych II i III palca przy neutralnym ustawieniu nadgarstka i stawów śródręczno-paliczkowych.
Palce (fot.9) – opuszki palców są strukturami o bardzo dużej czułości przydatnej do subtelnej pracy. Podczas terapii należy zachować lekkie zgięcie palców, przy nadgarstku w pozycji neutralnej.
Wnioski:
Masaż tkanek głębokich to bardzo efektywna forma pracy z ciałem, umożliwiająca uzyskanie zmian w układzie ruchu pacjenta. Efektywność tej metody zależy od zrozumienia jej zasad i założeń, a także zrozumienia zasad tensegracji w obrębie układu mięśniowo-powięziowego. Zastosowanie tej metody w praktyce klinicznej owocuje trwałymi i stabilnymi zmianami, likwidacją dolegliwości bólowych związanych ze wzorcami nieprawidłowych napięć w obrębie układu ruchu.
Zapraszamy do prenumerowania czasopisma Rehabilitacja w praktyce
Osoby zainteresowane nauką masażu tkanek głębokich zapraszamy do zakładki KURSY
Autor ilustracji: Piotr Górecki
Piśmiennictwo:
- Ciechomski J., Masaż głęboki. Założenia teoretyczne konceptu. Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja 2014, nr 55, 12-19
- Riggs A., Masaż Tkanek głębokich. Wizualny przewodnik po technikach. Wydanie pierwsze, CRM Terapeuta 2008
- Smith J., Strukturalna praca z ciałem. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Edukacji i Terapii. Poznań 2014
- Rolf I., Rolfing: the integration of human structures. Harper and Rowe, New York 1977
- Myers T., Taśmy Anatomiczne. Meridiany mięśniowo-powięziowe dla terapeutów manualnych i specjalistów leczenia ruchem. Wydanie drugie. Warszawa 2010. Db Publishing.
- Szałański P., Czubaszewski Ł., Masaż tkanek głębokich. Podstawy praktyczne. Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja 2011, nr 21, 58-62
- Wytrążek M., Masaż tkanek głębokich. Materiały pomocnicze do ćwiczeń. Wydanie drugie, Poznań 2013. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Edukacji i Terapii.